01
сентябрь
2022
Қазақстан Республикасының Конституциясы
Мы, народ Казахстана,
будучи неотъемлемой частью мирового сообщества,
исходя из сложности казахской государственности,
признавая приоритет прав и свобод человека,
создать мократическое общество и компактное государство ,
гражданский мир и межэтническое согласие, для себя и
обеспечить достойную жизнь нашему народу
как мы принимаем эту Конституцию и
Мы опубликуем следующий базовый синтез собаководства:
Как форма государственности самоуправляемой казахской нации Республика Казахстан обеспечивает равенство прав всех своих граждан.
Второе. Земля Республики Казахстан прочна, она не разделена и на нее нельзя посягать.
Третий. Республика Казахстан признает человека, его жизнь, свободу и неотъемлемые права самым ценным сокровищем и осуществляет его деятельность в интересах гражданина и общества.
Четвёртый. Народ Казахстана является единственным источником власти органов государственной власти Республики.
Народ осуществляет власть государственных заказов непосредственно и через своих представителей. Право на осуществление государственной власти не может осуществляться какой-либо частью населения или организацией или отдельным лицом.
Только Верховный Совет и Президент Республики имеют право осуществлять власть от имени всего народа Казахстана в пределах своих конституционных полномочий.
Пятый. Республика Казахстан гарантирует равные возможности общественным объединениям, действующим в рамках Конституции и законов Республики.
Идеология общественных объединений не может двигаться вместо государственной идеологии.
Шестой. В Республике Казахстан власть государственного заказа основывается на принципе его законодательного, исполнительного и разделения на судебную. В связи с этим государственные органы будут независимы в объеме своих полномочий, и будут сотрудничать, используя тормозно-балансовую систему.
Законодатель исходит из размытия конституционных рамок. Полномочия государственного заказа осуществляются на основе Конституции и законов Республики.
Седьмой. Конституция Республики Казахстан имеет высшую юридическую силу. Его выводы применимы непосредственно. Законы и иные документы, противоречащие положениям Конституции, не будут иметь юридической силы.
Восьмой. Официальным языком в Республике Казахстан является казахский.
Русский язык является языком межнациональных отношений.
Государство гарантирует сохранение языка межнациональных отношений и других языков, заботится об их свободном развитии.
Запрещается ограничивать права и свободы граждан по причинам незнания государственного языка или языка межнациональных отношений.
Девятый. Государственными символами Республики Казахстан являются Герб, Флаг, Гимн.
Столицей Республики Казахстан является город Алматы.
Любые формы дискриминации граждан запрещены.
Статья 2. В Конституции и законах Республики Казахстан ограничения на осуществление прав и свобод допускаются только в целях обеспечения прав и свобод других людей, обеспечения общественной безопасности, защиты конституционного строя. В этой связи конституционные права и свободы не должны быть подорваны.
Статья 3. На территории Республики Казахстан будут преобладать международно-правовые документы, признанные Республикой Казахстан по правам и свободам человека и гражданина.
Конституционный закон устанавливает основания и порядок получения, сохранения и лишения республики гражданства. Лишение гражданства или права на изменение гражданства Республики Казахстан, а также отчуждение граждан за пределами республики не допускается.
Лицо, являющееся гражданином Республики Казахстан, не признается гражданином другого государства, за исключением случаев, предусмотренных настоящей Конституцией и межгосударственными договорами Республики Казахстан.
Гражданами Республики Казахстан признаются все граждане республики, а также казахи, проживающие в других странах, покинувшие территорию республики без закона, наряду с гражданством других государств, если это не противоречит законам государств, гражданами которых они являются.
Статья 5. Республика Казахстан заботится о своих гражданах за пределами своей территории, защищает их права и свободы.
Гражданин Республики Казахстан не может быть передан иностранному государству, если иное не предусмотрено международно-правовыми документами, признанными Республикой Казахстан, а также межгосударственными договорами Республики Казахстан.
Статья 6. Лица, находящиеся на территории Республики Казахстан и не являющиеся гражданами Республики Казахстан, пользуются всеми правами и свободами, установленными Конституцией, законами и межгосударственными условиями Республики Казахстан, а также выполняют все обязанности, не включающие ограничений, предусмотренных законами Республики Казахстан и межгосударственными договорами.
Статья 7. Республика Казахстан имеет право на убежище иностранных граждан и лиц без гражданства, пострадавших от нарушений прав человека.
Смертная казнь может быть вынесена только по специальному приговору.
Каждый, кто приговорен к смертной казни, имеет право ходатайствовать о помиловании.
Статья 9. Невозможно посягнуть на достоинство и достоинство человека и гражданина.
Статья 10. Гражданин республики имеет право на свободу слова, доверия и свободное их выражение. Никто не должен быть принужден к выражению своей веры или преследованию за доверие.
Статья 11. Гражданин республики имеет право получать и распространять информацию любым законным способом по своему усмотрению.
Статья 12. Гражданину республики гарантируется свобода вероисповедания - право лично определять свои взгляды на религию, проповедовать любую из них или не проповедовать какую-либо из них, распространять свою веру, основанную на своих религиозных убеждениях, и действовать соответственно.
Статья 13. Гражданин республики имеет право свободно передвигаться и выбирать место жительства, а также право свободно выезжать и возвращаться с территории Республики.
Статья 15. Гражданам республики будет гарантирована свобода мирных собраний, митингов, парадов, пикетов и демонстраций.
Статья 16. Граждане республики вправе создавать общественные объединения на основе общих интересов и добровольного волеизъявления для реализации своих прав и свобод.
Статья 17. Граждане республики имеют равные права на выполнение государственных услуг. Требования к кандидату на должность государственного служащего зависят только от характера должностных обязанностей.
Владелец владеет, использует и управляет имуществом, которым он владеет.
Использование имущества не должно наносить вред экологической среде, нарушать права и законные интересы граждан, юридических организаций и государства.
Статья 19. Гражданин республики имеет право на труд, которое включает в себя право каждого человека свободно работать в качестве независимого производителя или по трудовому договору в соответствии со своими предпочтениями, способностями и специальной подготовкой.
Гарантируется свобода трудового договора.
Гражданин республики имеет право на рабочую среду, отвечающую требованиям безопасности и чистоты, а также социальную защиту от безработицы.
Оплата труда должна быть не менее минимального размера, установленного законом.
Согласно приговору, помимо исполнения приговора или применения Закона о чрезвычайном положении, запрещен запрет на труд без завещания.
Статья 20. Граждане республики имеют право на забастовку.
Статья 21. Гражданин республики имеет право на отдых. Государство определяет максимальную продолжительность рабочего времени, минимальный размер еженедельного отдыха и ежегодного оплачиваемого отпуска, а также другие основные условия осуществления права на отдых.
Статья 22. Государство содействует реализации права на жилище путем содействия жилищному строительству, вводу в эксплуатацию и продаже жилья из государственного жилищного фонда.
Статья 23. Граждане республики имеют право на сохранение своего здоровья.
Этому праву предоставляется бесплатная медицинская помощь, оказываемая в государственных учреждениях здравоохранения.
В соответствии с законом, оказание платной медицинской помощи допускается на основании и в порядке.
Республика Казахстан будет способствовать развитию частной системы здравоохранения и поощрять мероприятия, которые будут способствовать укреплению здоровья, развитию физической культуры и спорта.
Статья 24. Граждане республики имеют право на получение образования.
Это право предоставляется бесплатно для среднего, среднего специального и высшего образования в государственных учебных заведениях.
На основании и в порядке, предусмотренных законодательством, гражданам разрешено платное образование.
Республика Казахстан содействует развитию системы частного образования. Организации и люди, способствующие развитию образования, науки и культуры, поддерживаются государством. Государство обеспечивает приоритетное развитие образования, науки и культуры.
25-бап. Республика азаматының қартайғанда, ауырып-сырқаған, еңбек ету қабілетінен, асыраушысынан айрылған жағдайда және заңмен белгіленген өзге де реттерде әлеуметтік жағынан қамсыздандырылуға құқы бар.
26-бап. Республика азаматының өмір сүру мен денсаулыққа қолайлы қоршаған табиғи ортада тұруға құқы бар.
27-бап. Республика азаматтарының көркемдік, ғылыми және техникалық шығармашылық бостандығына кепілдік беріледі.
29-бап. Қазақстан Республикасының азаматы Республиканың Конституциясы мен заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті.
Республика азаматы мемлекеттік нышандарды - Елтаңбаны, Жалауды, Гимнді құрметтеуге міндетті.
30-бап. Қазақстан Республикасының азаматтары заң жүзінде белгіленген салықтар мен алымдарды төлеуге міндетті.
31-бап. Қазақстан Республикасын қорғау - Республиканың әрбір азаматының борышы.
Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіп пен жүйе бойынша әскери қызмет атқарады.
Белгіленген тәртіппен жарияланбаған заңдар және басқа да қалыпты құжаттар қолданылмауға тиіс.
33-бап. Азаматтың жеке өміріне қол сұғуға болмайды.
Азаматтың жеке өміріне араласуға, сондай-ақ оның ар-намысы мен кадір-қасиетіне қол сұғуға тыйым салынады. Азаматтың келісуінсіз жеке басына қатысты ақпарат жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға заңда тікелей белгіленген реттер мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.
Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер мен лауазымды адамдар әрбір азаматқа өз құқығы мен мүддесіне қатысты құжаттармен, шешімдермен және өзге де материалдармен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.
Заңда көзделген реттер мен тәртіп бойынша болмаса, ұстауға, тексеруге немесе тінтуге, сол сияқты жеке бостандықты шектеудің басқа да кез келген түріне жол берілмейді.
Ешкімге де азаптайтын, қатал немесе қадір-қасиетін қорлайтын іс-әрекеттер мен жаза қолданылмауға тиіс.
34-бап. Тұрғын үйге қол сұғуға болмайды. Заңда белгіленген келілдіктер сақталып жасалған реттерде болмаса, тұрғын үйден айыруға, оған басып кіруге, тексеруге, тінтуге жол берілмейді.
35-бап. Қазақстан Республикасының азаматы қажет болған жағдайда қорғануға құқылы.
36-бап. Қазақстан Республикасы Конституция мен зандарда баянды етілген барлық құқықтар мен бостандықтардың сот арқылы қорғалуына кепілдік береді.
Ешкімді де өз ісін заңның барлық талаптары мен әділеттілікті сақтай отырып, құзіретті, тәуелсіз және әділ соттың қарауы құқығынан айыруға болмайды.
37-бап. Заң мен сот алдында барлық адам тең.
38-бап. Соттан басқа ешкім де адамды қылмыстың жасалуына кінәлі деп тани алмайды және қылмыстық жазаға тарта алмайды.
Адамның кінәлілігі заңды күшіне енген сот үкімі бойынша танылмайынша, ол қылмыстың жасалуына кінәлі емес деп саналады. Айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емесі Айыпталушының кінәлілігі жөніндегі күдіктің кез келгені оның пайдасына қарастырылады.
39-бап. Жауаптылықты белгілейтін немесе күшейтетін заңнын кері күші болмайды. Егер құқық бұзылғаннан кейін ол үшін жауаптылықтың күші жойылса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады. Қылмыстық заңды ұқсастығы бойынша қолдануға жол берілмейді.
Құқық бұзушылықтың бір түрі үшін ешкім де қайталап жауапты болуға тиіс емес.
40-бап. Мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің, лауазымды және басқа адамдардың азаматтар құқығына нұқсан келтіретін немесе оны шектейтін кез келген шешімдері мен іс-әрекеттері жөнінде сотқа шағым жасалуы мүмкін.
Шағым берген адамға немесе онда мүддесі корғалған адамға зиян келетіндей етіп шағымның өңін айналдыруға болмайды.
41-бап. Заңсыз жолмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды.
42-бап. Ешкім де өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына қарсы куәгер болуға міндетті емес. Діни қызметшілер өзіне сенім көрсететін діндес адамдарға қарсы куә болуға міндетті емес.
43-бап. Азамат заңға сәйкес жүзеге асырылатын және мемлекет кепілдік беретін білікті заң көмегін алуға және қорғануға құқылы.
Адамдардың азаматтарды қорғау және оларға заң көмегін көрсету жөніндегі кызметі дербес әрі тәуелсіз жүргізіледі. Оған араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Қорғаушының заң көмегін көрсетуге байланысты өзіне белгілі болған мәліметтерді қорғауындағы адамның келісімінсіз жариялауға қақысы жоқ.
44-бап. Құқық пен бостандықты уақытша шектеу төтенше жағдай кезеңінде заңға сәйкес белгіленуі мүмкін және ол төтенше жағдай енгізу туралы құжатта тура көрсетілуге тиіс.
В период чрезвычайного положения не допускается изменение Конституции Республики Казахстан, избирательного законодательства и законов о судопроизводстве, референдумах и выборах, полномочий и деятельности Верховного Совета и судов, а также прав и свобод, предусмотренных статьями 8, 9, 12, 22, 33 статьи 5, статьями 35, 36, 39.
Государство обеспечивает равенство всех субъектов перед законом.
Имущество и субъекты, различные виды их основных отраслей, пределы прав собственников, гарантии их защиты устанавливаются законом.
Статья 46. Земля, ее недра, вода, растения и животный мир, а также другие природные ресурсы будут принадлежать только государству.
Пределы и субъекты осуществления государством прав собственника этих объектов устанавливаются законом.
Статья 47. Частная собственность не может быть посягнута.
Никто не может быть лишен своего имущества, если оно не соответствует решению суда.
Государственная собственность может быть использована только в особых условиях, прямо предусмотренных законом.
Республика Казахстан защищает имущественные права своих граждан и юридических организаций на территории других государств.
Статья 48. Государство гарантирует свободу частного предпринимательства и обеспечивает его защиту и поддержку.
Не допускается монополистическая и иная деятельность, направленная на ограничение или ликвидацию законной конкуренции, получение необоснованных преимуществ, подрыв прав и законных интересов потребителей.
Статья 49. Предпринимательская деятельность иностранных граждан и юридических организаций, а также лиц без гражданства охраняется Республикой Казахстан и осуществляется на ее территории в условиях, установленных для граждан Республики, не включающих ограничений, предусмотренных законами и межгосударственными договорами Республики Казахстан.
Неке ерлі-зайыптылардың ерікті түрде келісуіне және құқылық теңдігіне негізделеді.
51-бап. Ата-аналардың және олардың орнындағы адамдардың міндеті - балаларды асырау, тәрбиелеу және оқыту. Балаларды тәрбиелеудің және оқытудың сипаты мен түрлері баланың мүддесіне нұқсан келтірмеуге тиіс.
Еңбекке жарамды балалар өздерінің ата-аналарына қамқорлық жасап, оларға көмек көрсетуге міндетті.
52-бап. Отбасы, ана, әке болу және балалық шақ қоғам мен мемлекеттің қорғауында болады.
Мемлекет жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынан айрылған балаларды асырауды, тәрбиелеуді және оқытуды қамтамасыз етеді, балалар жөніндегі қайырымдылық қызметті көтермелеп отырады.
Мемлекет қоғамдық бірлестіктердің құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз етеді.
54-бап. Мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың қоғамдық бірлестіктер қызметіне заңсыз араласуына, сол сияқты қоғамдық бірлесіктердің мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар қызметіне араласуына жол берілмейді.
Мемлекеттік органдардың міндеттерін қоғамдық бірлестіктерге жүктеуге тыйым салынады.
Саяси мақсат көздейтін қоғамдық бірлестіктердің мемлекеттік басқару органдарындағы, прокуратура мен соттардағы, қарулы күштердегі, мемлекеттік кәсіпорындардағы, мекемелер мен ұйымдардағы қызметіне жол берілмейді.
55-бап. Нәсілдік, ұлттық, әлеуметтік, діни төзбестікті, тектік-дәулеттік астамшылықты жариялайтын немесе іс жүзіне асыратын, конституциялық құрылысты күш қолданып құлатуға шақыратын, Республиканың аумақтық тұтастығына қол сұғатын қоғамдық бірлестіктердің құрылуына және олардың қызметіне тыйым салынады.
Қазақстан Республикасы аумағында Республика заңдарында көзделмеген әскерилендірілген құрамалар, сондай-ақ жасырын қоғамдар мен бірлестіктер құруға тыйым салынады.
56-бап. Партиялар азаматтардың саяси ерік-жігерін қалыптастыруға және оны білдіруіне жәрдемдеседі. Саяси партиялардың құрылу, тоқтатылу және қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
Қазақстан Республикасы аумағында басқа мемлекеттердің саяси партиялары қызметіне жол берілмейді.
57-бап. Кәсіптік одақтар өз мүшелерінің еңбек, сондай-ақ басқа да әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен мүдделерін сақтау, олардың еңбек жағдайларын қорғау мен жақсарту үшін құрылады.
58-бап. Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Мемлекет қандай да болсын дінге немесе атеизмге артықшылық бере алмайды.
Діни негізде саяси партиялар құруға жол берілмейді. Діни бірлестіктер саяси мақсаттар мен міндеттер көздемеуге тиіс.
60-бап. Мемлекет, оның органдары мен лауазымды адамдар заң жүзінде белгіленген өкілеттік шеңберінде жұмыс істейді.
61-бап. Қазақстан Республикасында мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметшілердің Республика халқы мен оның әрбір азаматы алдындағы жауапкершілігіне, мемлекеттік қызметке кіру және оны атқару кезіндегі құқылық теңдікке негізделеді.
Мемлекеттік қызметшілер азаматтар құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз етуге, мемлекет пен оның органдарының беделін қолдауға тиіс.
Жоғарғы Кеңестің сан құрамы, қызметінің ұйымдастырылуы мен тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді.
63-бап. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі 5 жыл мерзімге сайланады.
Жоғарғы Кеңестің өкілеттігі оның жаңа құрамының бірінші сессиясы жұмысына кіріскен кезден бастап аяқталады.
64-бап. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі:
1) Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдайды оған өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;
2) заңдар және өзге де шешімдер қабылдайды, олардың орындалуын бақылауды жүзеге асырады;
3) Республика заңдарына ресми түсінік береді;
4) Қазақстан Республикасының шекарасын өзгерту туралы шешімдер қабылдайды; Республиканың әкімшілік-аймақтық құрылысы мәселелерін шешу тәртібін белгілейді;
5) республикалық бюджетті бекітеді және оның атқарылуын бақылайды, бюджетке өзгерістер енгізеді, мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді;
6) Қазақстан Республикасының ақша жүйесін белгілейді;
7) референдум өткізу туралы шешім қабылдайды;
8) мемлекеттік қарыздар мен Республиканың экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді;
9) өзінің үйлестіру, жұмыс, бақылау және өзге де органдарын сайлайды;
10) Республика Президентінің Қазақстан Республикасы Премьер-министрін, Премьер-министрінің орынбасарларын, Қазақстан Республикасының сыртқы істер, қорғаныс, қаржы, ішкі істері министрлерін, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын және дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын тағайындауына келісім береді;
11) Конституциялық Сотты сайлайды;
12) Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотын, Жоғары Төрелік Сотын сайлайды және төменгі соттарды құру тәртібін белгілейді;
13) Қазақстан Республикасының Бас Прокурорын тағайындайды;
14) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің Төрағасын тағайындайды;
15) Республиканың Конституциясы мен заңдарында көзделген реттер мен тәртіп бойынша Қазақстан Республкасы Конституциялық Сотының, Жоғарғы Сотының, Жоғары Төрелік Сотының Төрағасы мен судьяларын, Бас Прокурорын, Ұлттық Банкісінің Төрағасын өз міндеттерінен босатады;
16) Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградаларын тағайындайды, құрметті және арнаулы атақтарын, жоғары дипломатиялық дәрежелері мен әскери атақтарын белгілейді;
17) рақымшылық жасау туралы құжаттар шығарады;
18) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын бекітеді және олардың күші жойылғанын заңдастырады;
19) Республика Президентінің төтенше жағдай енгізу туралы жарлығын бекітеді;
20) соғыс және бітім мәселелерін шешеді;
21) өзіне Республика Конституциясымен жүктелген өзге де өкілеттікті жүзеге асырады.
65-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Төрағасын Жоғарғы Кеңес бірінші сессияда Жоғарғы Кеңестің мемлекеттік тілді меңгерген депутаттары арасынан жасырын дауыс беру арқылы депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен сайлайды.
Жоғарғы Кеңес Төрағасы:
1) Жоғарғы Кеңестің сессияларын шақырады;
2) Жоғарғы Кеңестің қарауына жататын мәселелердің әзірленуіне жалпы басшылықты жүзеге асырады;
3) Жоғарғы Кеңестің мәжілістерінде төрағалық етеді;
4) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі Төрағасының орынбасарлары қызметіне Жоғарғы Кеңеске кандидатуралар ұсынады;
5) Жоғарғы Кеңес атынан парламентаралық келісімдерге қол қояды;
6) өзіне Жоғарғы Кеңес қызметінің мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Конституциясымен және заңдарымен жүктелген басқа да өкілеттікті жүзеге асырады.
66-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі Төрағасының орынбасарлары Төрағаның уәкілдік беруімен оның жекелеген міндеттерін атқарады және Төраға болмаған немесе ол өз міндеттерін жүзеге асыруы мүмкін болмаған ретте оның міндетін атқарады.
67-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты Республика халқының өкілі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты өзінің пікірін білдіруге және өз сенімі бойынша дауыс беруге құқылы. Жоғарғы Кеңес пен оның органдарының мәжілістерінде дауыс беруді депутаттың жеке өзі жүзеге асырады.
68-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі депутатының Жоғарғы Кеңестен тыс қызметті атқаруына, басқа да бір өкілді органның депутаты болуына, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына болмайды.
69-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутатына ешкімнің тиісуіне болмайды: оны Жоғарғы Кеңестің келісімінсіз қамауға алуға, күштеп әкелуге, сот тәртібімен әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Қылмыс үстінде ұсталған жағдайларды қоспағанда, оны ұстауға болмайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі депутатының құқылық жағдайы конституциялық заңмен белгіленеді.
70-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің сессиясы оның пленарлық мәжілістерінде ашылады және жабылады.
Жоғарғы Кеңестің мәжілістері ашық жүргізіледі. Депутаттардың бестен бір бөлігінің немесе Жоғарғы Кеңес Төрағасының ұсынысы бойынша депутаттардың жалпы саны көпшілігінің шешімімен Жоғарғы Кеңес мәжілістері жабық өткізілуі мүмкін.
71-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінде заң шығару бастамасы құқығы Жоғарғы Кеңес депутаттарына, Қазақстан Республикасының Президентіне, Министрлер Кабинетіне, Жоғарғы Сотына және Жоғары Төрелік Сотына беріледі.
72-бап. Қазақстан Республикасының заңдары және Жоғарғы Кеңесінің өзге де шешімдері оның депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі көпшілік даусымен қабылданады.
73-бап. Заңдардың жобалары және мемлекет өмірінің Республика Жоғарғы Кенесінің қарауына жататын басқа да маңызды мәселелері бүкілхалықтық талқылауға ұсынылуы мүмкін.
74-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелері бойынша заңдар мен шешімдер қабылдауы үшін республикалық референдум өткізілуі мүмкін.
Оны ұйымдастыру мен өткізу тәртібі Қазақстан Республикасының конституциялық заңымен белгіленеді.
Президент азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, Республика Конституциясы мен заңдарының сақталуына кепіл болады.
76-бап. Қазақстан Республикасының Президенті бес жыл мерзімге сайланады.
Президент қаңтардың үшінші сәрсенбісінде Жоғарғы Кеңес мәжілісінде: "Қазақстан халқына адал қызмет етуге, Республиканың Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге, өзіме жүктелген Қазақстан Республикасының Президенті деген биік мәртебелі міндетті адал атқаруға салтанатты түрде ант етемін", - деп ант берген кезден бастап қызметіне кіріседі.
Президенттің өкілеттігі жаңадан сайланған Президент қызметіне кіріскен кезден бастап тоқтатылады.
Бір адам қатарынан екі мерзімнен астам уақыт Президент бола алмайды.
77-бап. Президенттің Республика өкілді органының депутаты болуға, өзге де мемлекеттік органдар мен қоғамдық бірлестіктерде қызмет атқаруға немесе кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға құқы жоқ.
78-бап. Қазақстан Республикасының Президенті:
1) Республиканың мемлекеттік егемендігін, конституциялық құрылысын қорғау, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығын, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету жөнінде қажетті шаралар қолданады;
2) Қазақстан Республикасының заңдарына қол қояды, қол қоюға табыс еткеннен кейін заңды екі апта мерзімнен кешіктірмей қайталап талқылау және дауыс беру үшін өз қарсылықтарымен қоса Жоғарғы Кеңеске қайтаруға құқылы. Егер Жоғарғы Кеңестің депутаттары жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен Жоғарғы Кеңестің бұрын қабылдаған шешімді қуаттаса, Президент заңға қол қояды. Аталған мерзім ішінде қайтарылмаған заң қол қойылған болып есептеледі;
3) Жоғарғы Кеңестің келісімімен Қазақстан Республикасы Премьер-министрін, Премьер-министрінің орынбасарларын, Қазақстан Республикасының сыртқы істер, қорғаныс, қаржы, ішкі істер министрлерін, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын және дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын қызметке тағайындайды; Министрлер Кабинетінің қызметіне жалпы басшылықты жүзеге асырады; Премьер-министрдің ұсынуымен Министрлер Кабинетінің құрамын белгілейді, министрліктерді, мемлекеттік комитеттер мен ведомстволарды құрады және таратады; Министрлер Кабинеті, министрліктер, мемлекеттік комитеттер мен ведомстволар құжаттарының күшін жояды не толық немесе бір бөлігінің қолданылуын тоқтата тұрады;
4) Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де кеңесші-ақылдастық алқалар құрады;
5) мемлекеттік бағдарламаларды бекітеді;
6) ұлттық валютаның қолданылу тәртібін, мерзімі мен шарттарын белгілейді;
7) Жоғарғы Кеңеспен ақылдасқаннан кейін референдум өткізу туралы шешім қабылдайды;
8) халықаралық қатынастарда Қазақстан Республикасының өкілі болады; келіссөздер жүргізеді және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына қол қояды, Республика жасасқан шарттар мен ол қабылдаған міндеттемелердің сақталуын қамтамасыз етеді;
9) өзінің жанында тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де өкілдерінің сенім грамоталары мен кері шақырып алу грамоталарын қабылдайды;
10) Қазақстан Республикасының халқына және оның Жоғарғы Кеңесіне үндеу жолдайды, Жоғарғы Қеңеске Республиканың жағдайы туралы жыл сайын баяндамалар табыс етіп, оған Қазақстан Республикасының ішкі саяси және сыртқы саяси қызметінің неғұрлым маңызды мәселелері туралы оқтын-оқтын хабарлап отырады;
11) выдвигает в Верховный Совет Республики Председателя и судей Конституционного Суда, Верховного Суда, Высшего Арбитражного Суда Республики Казахстан, Генерального Прокурора, Председателя Национального Банка; предлагает Верховному Совету освободить их от обязанностей;
12) принимает меры по укреплению обороноспособности государства и является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами Республики Казахстан;
13) награды и государственные награды Республики Казахстан, присваивающие высшие дипломатические и воинские звания Республики Казахстан, почетные и специальные звания;
14) решает вопросы гражданства Республики Казахстан, предоставления политического убежища в соответствии с законом;
15) выдает помилование гражданам;
16) вводит чрезвычайное положение в соответствии с законом в качестве временной меры по обеспечению безопасности граждан и защите конституционного строя;
17) осуществляет иные полномочия в соответствии с Конституцией и законами Республики Казахстан.
Президент Республики Казахстан не имеет полномочий делегировать свои полномочия главы государства каким-либо органам власти и должностным лицам.
Статья 79. На основании Конституции и законов Республики Казахстан и их исполнения Президент Республики Казахстан издает указы, указы и распоряжения, имеющие обязательную силу на всей территории республики.
Статья 80. Президент Республики Казахстан не может подчиняться никому.
Статья 81. Вице-президент Республики Казахстан избирается совместно с Президентом Республики и исполняет определенные обязанности под руководством Президента, исполняет свои обязанности, когда Президент не присутствует или не может выполнять свои обязанности.
Вице-президент не имеет возможности стать депутатом представительного органа Республики, работать в других государственных органах и общественных объединениях или осуществлять предпринимательскую деятельность.
Вице-президентке ешкімнің тиісуіне болмайды.
82-бап. Қазақстан Республикасының Президенті мен Вице-президенті, өздерінің еркімен, өз өкілеттігін одан әрі жүзеге асыруы мүмкін болмаған ретте орнынан түсуге құқылы.
Егер Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі бөлігі Президенттің өз еркімен орнынан түсуін жақтап дауыс берсе, ол қабылданды деп есептеледі.
83-бап. Республика Президенті өз еркімен орнынан түскен, қайтыс болған ретте Президенттің өкілеттігі Вице-президентке ауысады. Президенттің міндеттерін Вице-президент өз мойнына алуы мүмкін болмаған жағдайда бұл міндеттер Жоғарғы Кеңес Төрағасына ауысады. Бұл ретте Президент сайлауы екі ай мерзімде өткізілуге тиіс.
Вице-президент өз еркімен орнынан түскен, қайтыс болған ретте Президент Жоғарғы Кеңестің келісуімен Вице-президент тағайындайды.
Министрлер Кабинеті мүшелерінің өкілді органның депутаттары болуға, Республиканың мемлекеттік органдарында және қоғамдық бірлестіктерде өзге де қызметтер атқаруға немесе кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қақысы жоқ.
85-бап. Министрлер Кабинеті Қазақстан Республикасының Президенті алдында жауапты.
Жаңадан сайланған Президент алдында Министрлер Кабинеті өз өкілеттігін доғарады.
Егер Министрлер Кабинеті өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мүмкін емес деп санаса, ол Республика Президентіне өзінің орнынан түсетіні туралы мәлімдеуге құқылы. Министрлер Кабинетінің әрбір мүшесі өз еркімен орнынан түсуге құқылы.
86-бап. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары негізінде және соларды орындау үшін Министрлер Кабинеті Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар құжаттар шығарады.
87-бап. Премьер-министр Министрлер Кабинетінің қызметіне тікелей басшылықты жүзеге асырады, Министрлер Кабинетінің қаулыларына қол қояды, өкімдер шығарып, өзіне жүктелген өзге де міндеттерді орындайды.
88-бап. Министрлер Кабинетінің мүшелері Қазақстан Республикасы заңдарының орындалу мәселелері бойынша Жоғарғы Кеңес алдында жауапты.
Республика Жоғарғы Кеңесі Министрлер Кабинетінің кез келген мүшесінің Қазақстан Республикасы заңдарының орындалу мәселелері жөніндегі есебін тыңдауға құқылы. Министрлер Кабинетінің мүшесі Республика Конституциясы мен заңдарын бұзған ретте Жоғарғы Кеңес оны қызметінен мерзімінен бұрын босату туралы Республика Президенті алдында мәселе қоюға құқылы.
90-бап. Әкімшілік-аймақтық бөліністерде жергілікті істер Республика заңдарында белгіленген шектеулермен дербес басқарылады.
Жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуді жергілікті өкілді және атқарушы органдар жүзеге асырады.
Олар Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының, Президент пен Министрлер Кабинеті құжаттарының орындалуын қамтамасыз етеді.
91-бап. Тиісті әкімшілік-аймақтық бөліністер тұрғындарының өкілді органдарын жұртшылық бес жыл мерзімге сайлайды.
Жергілікті өкілді органдардың құзыреті, олардың ұйымдастырылу және қызмет тәртібі, депутаттардың саны мен олардың құқылық жағдайы заңмен белгіленеді.
92-бап. Жергілікті атқарушы органның басшысы тиісті әкімшілік-аймақтық бөліністе Республика Президентінің тікелей өкілі болады және оның аумағында мемлекеттік басқару міндетін жүзеге асырады.
Жергілікті атқарушы органның басшысын заңда белгіленген тәртіппен Президент не жоғары тұрған тиісті жергілікті атқарушы органның басшысы қызметке тағайындайды және қызметінен босатады.
Жергілікті атқарушы органның құзыреті, оның ұйымдастырылу және қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
93-бап. Жергілікті өкілді және атқарушы органдар өз құзіретіне жататын мәселелер бойынша тиісті аумақта орындалуға міндетті шешімдер қабылдайды.
Жергілікті өкілді органдардың Қазақстан Республикасы Конституциясы мен заңдарына сай келмейтін шешімдерінің күші сот немесе заңмен белгіленген өзге де тәртіп бойынша жойылуы мүмкін.
Жергілікті атқарушы органдар шешімдерінің күшін жоғары тұрған атқарушы орган не Республика Президенті жоюы немесе ол сот тәртібімен жойылуы мүмкін.
94-бап. Жергілікті өкілді органдардың өкілеттігін заңмен белгіленген тәртіп пен реттерде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі мерзімінен бұрын тоқтатуы ықтимал.
Ешқандай өзге органның, лауазымды немесе өзге де адамның сот билігі міндеттерін өз мойнына алуға қақысы жоқ.
Конституциялық Сот Қазақстан Республикасы Конституциясын қорғау жөніндегі сот билігінің жоғары органы болып табылады.
Жоғарғы Сот, Жоғары Төрелік Сот өз құзіретіндегі мәселелер бойынша сот билігінің жоғары органдары болып табылады және төменгі соттарға сот қадағалауын жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы соттары мен судьяларының мәртебесі конституциялық заңдармен белгіленеді. Соттардың ұйымдастырылу және қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
Төтенше, арнаулы соттар мен судьялар қызметтерін құруға және тағайындауға жол берілмейді.
96-бап. Сот билігі Қазақстан Республикасы атынан жүзеге асырылады және өзіне құқықтар мен бостандықтарды қорғауды, Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігін, заңдылық пен әділеттілікті қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды.
97-бап. Сот билігі осы Конституция, Қазақстан Республикасы заңдары мен өзге де құжаттары, халықаралық шарттар және өзге де міндеттемелер негізінде туындайтын барлық істер мен дауларға қолданылады.
98-бап. Соттарда істерді қарау заңдылық негізде, соттасушы жақтардың тікелей қатысуымен сотта іс жүргізілетін тілді сақтай отырып, жариялылық, сайысушылық, тараптар құқықтарының теңдігі, судьялардың тәуелсіздігі және шешімдер шығарған кезде олардың айғақтарды еркін бағалауы жағдайында жүргізіледі.
Істі жария қарау мемлекеттік, коммерциялық құпияның ашылып қалуына әкеп соғатын кезде, не азаматтардың жеке немесе отбасылық сыры жайылып кетпеуін қамтамасыз ету қажет болған кезде істерді жабық мәжілісте қарауға жол беріледі.
Сот ісі жүргізілетін тілді білмейтін іске қатысушы адамдар аудармамен, сондай-ақ сотта ана тілінде сөйлеу құқымен қамтамасыз етіледі.
Соттарда істер алқалы түрде қаралады. Заңда тікелей көрсетілген реттерде істерді судьяның жеке-дара қарауына жол беріледі.
Сот ісін жүргізу тәртібі заңмен белгіленеді.
Сот ісін жүргізудің төтенше түрлерін құруға жол берілмейді,
99-бап. Соттардың шешімдері мен талаптарын оларды жүзеге асыруға тиіс барлық органдар, кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар мен азаматтар орындауға міндетті. Оларды орындамау заң бойынша жауаптылыққа әкеп соқтырады.
100-бап. Қазақстан Республикасы судьяларының өкілеттік мерзімі - он жыл.
Судьялар өз міндеттерін атқарудан сот ісін жүргізуге қатысуына кедергі болатын денсаулық жағдайына байланысты ғана, сондай-ақ өз тілегі бойынша мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.
Судьялар заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша өз өкілеттігінен мерзімінен бұрын айрылуы мүмкін.
101-бап. Судьялар тәуелсіз болады және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына ғана бағынады.
Соттың Қазақстан Республикасы Конституциясына қайшы келетін заңды қолдануға қақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиіс заң немесе өзге де бір қалыпты құжат Қазақстан Республикасы Конституциясына қайшы келеді деп тапса, ол іс жүргізуді тоқтата тұрып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотына бұл заңды Конституцияға сай емес деп тану туралы өтініш жасайды.
Соттың сот әділдігін іске асыру жөніндегі қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Судьи не сообщают об осуществлении судебного правосудия в конкретных случаях.
Статья 102. Должность судьи несовместима с депутатским мандатом, квалификацией в других государственных органах, членством в общественном объединении с политическими целями, предпринимательской деятельностью.
Статья 103. Судьи не должны подчиняться ничему: судья не может быть арестован, принужден, наказан судом, привлечен к уголовной ответственности без согласия выборного органа. За исключением случаев, когда лицо содержится в криминальной зоне, оно не может быть задержано.
Статья 104. Государство гарантирует, что никто не должен быть допущен к судьям, предоставляет социальные, материальные и иные гарантии независимости в соответствии со своим статусом.
Статья 105. Право на профессиональную юридическую помощь и защиту признается на любой стадии судопроизводства.
В установленном законом порядке прокуратура осуществляет уголовное преследование, участвует в судебном разбирательстве.
Статья 107. Прокуратура осуществляет свои полномочия независимо от других государственных органов, должностных лиц и подчиняется исключительно закону.
Должность прокурора несовместима с депутатским мандатом, квалификацией в других государственных органах, членством в общественном объединении в политических целях, предпринимательской деятельностью.
Статья 108. Единую и централизованную систему прокуратуры возглавляет Генеральный Прокурор Республики Казахстан, назначаемый Верховным Советом сроком на пять лет. Нижестоящие прокуроры назначаются и освобождаются от должности Генеральным прокурором.
Компетенция, структура, порядок деятельности прокуратуры и правовой статус прокуроров определяются законом.
110-бап. Сайлау жалпыға бірдей болып табылады: Қазақстан Республикасының 18 жасқа толған азаматтарының сайлау құқы бар. Сот қабілетсіз деп таныған азаматтар, сондай-ақ бас бостандығынан айыру орындарында отырған адамдар сайлауға қатыспайды.
111-бап. Сайлау тең сайлау болып табылады: әрбір сайлаушы бір дауысқа ие, кандидаттар сайлауға тең негізде қатысады.
112-бап. Сайлау төте сайлау болып табылады: Жоғарғы Кеңесі депутаттарын, Президентті, жергілікті өкілді органдар депутаттарын азаматтар тікелей сайлайды.
113-бап. Сайлауда дауыс жасырын беріледі: сайлаушылардың өз еркін білдіруіне бақылау жасауға жол берілмейді.
114-бап. Отыз бес жасқа толған және алпыс бес жастан аспаған, Қазақстан Республикасы аумағында кемінде он жыл тұрақты тұратын, мемлекеттік тілді мүлтіксіз меңгерген Қазақстан Республикасының азаматы Президент болып сайлана алады.
Қазақстан Республикасы аумағында кемінде он жыл тұрақты тұратын, мемлекеттік тілді меңгерген Қазақстан Республикасының азаматы Вице-президент болып сайлана алады.
Республиканың Вице-президенті Қазақстан Республикасының Президентімен бірге сайланады.
115-бап. Республиканың 25 жасқа толған азаматы - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты, 20 жасқа толған азаматы - жергілікті өкілді органның депутаты болып сайлана алады.
Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасының бір ғана өкілді органының депутаты бола алады.
116-бап. Қазақстан Республикасының Президентін сайлау желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізіледі және мерзімі жөнінен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Қеңесінің жаңа құрамын сайлаумен тұстас келмеуге тиіс.
117-бап. Сайлауға әзірлік ашық және жария түрде жүзеге асырылады.
Азаматтарға, сондай-ақ заңда белгіленген тәртіппен тіркелген саяси партиялар мен өзге де қоғамдық бірлестіктерге кандидаттарды еркін ұсыну, оларды жан-жақты талқылау, жақтап немесе оларға қарсы үгіт жүргізу мүмкіндігіне кепілдік беріледі.
118-бап. Жоғарғы Кеңес депутаттарының, Президенттің, жергілікті өкілді органдар депутаттарының сайлауын әзірлеу мен өткізу тәртібі және сайлау комиссияларының өкілеттігі конституциялық заңдармен белгіленеді.
Республика Жоғарғы Кеңесі нысаналы қаржы қорларын құрып, олардың құралу көздерін белгілеуі мүмкін.
120-бап. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесін республикалық және жергілікті бюджеттер құрайды.
Қазақстан Республикасы аумағында бірыңғай бюджет-қаржы, салық, ақша-кредит, валюта және баға саясаты жүргізіледі; бірыңғай салық қызметі жүзеге асырылады.
121-бап. Қазақстан Республикасында банк жүйесін Республиканың Жоғарғы Кеңесі мен Президентіне есеп беріп отыратын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі, сондай-ақ өзге де мемлекеттік және жеке банкілер құрайды.
122-бап. Мемлекет экономикалық, әлеуметтік, зейнетақылық, медициналық және мемлекеттік қолдаудың өзге де түрлеріне арналған арнаулы ақша қорларын құрады.
123-бап. Мемлекет сақтандыру мен банк ісінің бимемлекеттік түрлерін дамытуға көмек көрсетеді.
Қарулы күштерді ұйымдастыру, Республика әскери қызметшілерінің әскери қызмет атқару тәртібі және мәртебесі заңмен белгіленеді.
125-бап. Мемлекеттік және қоғамдық қауіпсіздік пен құқық тәртібін қорғау ішкі істер, ұлттық қауіпсіздік органдарына және республикалық ұланға жүктеледі. Олардың мәртебесі және қызметі заңмен белгіленеді.
126-бап. Қарулы күштерді, республикалық ұланды, ішкі істер және ұлттық қауіпсіздік органдарын мемлекеттік өкімет органдарының қызметіне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына бөгет жасау немесе оларды заңсыз шектеу мақсатында, сондай-ақ Конституцияға қарсы өзге де мақсаттарда пайдалануға тыйым салынады.
128-бап. Конституцияның тұрақтылығы оны өзгертудің ерекше тәртібі мен жекелеген конституциялық ережелерді қайта қарау рәсімі, сондай-ақ конституциялық заңдар арқылы қамтамасыз етіледі.
129-бап. Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі даусы мен енгізіледі.
Конституциялық құрылыс негіздеріне қатысты түзетулер Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үш даусымен енгізіледі.
Қазақстан Республикасының Конституциясында конституциялық деп аталған заңдарды Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі даусымен Жоғарғы Кеңес қабылдайды.
130-бап. Конституцияны соттың қорғауы және оның үстемдігін қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына жүктеледі, ол Қазақстан Республикасы заңдары мен өзгеде құжаттарының, халықаралық шарттар және өзге де міндеттемелерінің Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестігі туралы талаптарды қарайды.
131-бап. Конституциялық Соттың заңдар мен өзге де құжаттарды Конституцияға сай емес деп табуы Қазақстан Республикасы аумағында олардың күшін жояды, сондай-ақ Конституцияға сай емес деп танылған құжатқа негізделген басқа да қалыпты және өзге құжаттардың күшін жояды.
Конституциялық Соттың Қазақстан Республикасының күшіне енбеген халықаралық шарттарын және өзге де міндеттемелерін Конституцияға сай емес деп табуы олардың Қазақстан Республикасы үшін жарамсыздығын көрсетеді.
Егер Қазақстан Республикасының Президенті немесе Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы Конституциялық Соттың қаулысына қабылданған кезінен бастап он күн мерзімде қарсылық енгізбесе, Конституциялық Соттың қаулылары қабылданған кезінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының Президенті немесе Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы Конституциялық Соттың қаулысына қарсылық енгізген ретте Конституциялық Соттың қаулысы тоқтатылып қояды.
Егер Конституциялық Сот бұрын қабылданған қаулыны судьялар жалпы санының кемінде үштен екі көпшілік даусымен бекітсе, ол қабылданған кезінен бастап күшіне енеді.
Конституциялық Соттың қаулылары түпкілікті болып табылады және оларға шағым берілмейді.
2-бап. Қазақстан Республикасының Конституциясы күшіне енген күні кейіннен енгізілген өзгерістерімен және толықтыруларымен қоса 1978 жылғы Қазақ КСР Конституциясының (Негізгі Заңының) қолданылуы тоқтатылады, бұған Қазақ КСР Конституциясының 98, 100, 104, 105, 110, 113-баптары жатпайды, олар он екінші сайланған Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің өкілеттік мерзімі біткенге дейін қолданылады.
3-бап. Қазақстан Республикасы Конституциясының жекелеген ережелері осы Өтпелі кезең ережелеріне белгіленген тәртіп пен мерзімде күшіне енеді.
5-бап. Қазақстан Республикасының Конституциясында конституциялық деп аталған заңдар ол күшіне енгеннен кейін бір жыл ішінде қабылдануға тиіс, бұған мына заңдар кірмейді:
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі туралы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі депутатының мәртебесі турлы және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі мен жергілікті өкілді органдары депутаттарының сайлауы туралы конституциялық заңдар, олар 1994 жылғы бірінші шілдеден кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
Егер Қазақстан Республикасы Конституциясында конституциялық деп аталған заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясы күшіне енген кезге дейін қабылданған болса, олар Конституцияға сәйкес келтіріліп, конституциялық заңдар деп есептеледі.
Иные законы, указанные в Конституции Республики Казахстан, должны быть приняты в порядке и сроки, установленные Верховным Советом, но не позднее двух лет после ее вступления в силу. Если такие законы применялись до вступления в силу Конституции, они будут приведены в соответствие с Конституцией.
Статья 6. В течение двух лет после вступления в силу Конституции Республики Казахстан законы и иные нормативные документы, а также документы местных представительных и исполнительных органов Республики должны быть приведены в соответствие с ней. Ранее они будут использоваться, если не противоречат этой Конституции.
Статья 7. Законы и иные нормативные документы СССР используются только до принятия соответствующих законов и иных нормативных документов Республики на территории Республики Казахстан и в части, не противоречащей Конституции и законам Республики Казахстан.
Международные договоры СССР применяются на территории Республики Казахстан, если это не противоречит Конституции, законам и международным договорам Республики Казахстан. Действие противоречащих друг другу положений этих договоров приостанавливается в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
Часть вторая статьи 115 настоящей Конституции вступает в силу с момента открытия первых сессий вновь избранных местных представительных органов.
Статья 9. Верховный Совет Республики Казахстан двенадцатого учредителя, избранный в соответствии с законами, существовавшими до вступления в силу Конституции Республики Казахстан, осуществляет свои полномочия до окончания срока собственных выборов.
Статья 10. В соответствии с законами Казахской ССР, существовавшими до вступления в силу настоящей Конституции, Президент и Вице-президент Республики Казахстан сохранят полномочия до следующих президентских выборов. В связи с этим на Президента Республики Казахстан распространяется Положение Конституции Республики Казахстан, в котором говорится, что одно лицо не может быть Президентом более двух сроков подряд.
Статья 11. Кабинет Министров Республики Казахстан в связи со вступлением в силу настоящей Конституции сохраняет свои полномочия до формирования нового состава Кабинета Министров.
Статья 12. Законы, регулирующие организацию и деятельность судов, прокуратуры и правоохранительных органов, действовавшие на момент вступления в силу Конституции Республики Казахстан, применяются, если они не противоречат ее положениям.
Статья 13. Настоящая Конституция вступает в силу с момента ее подписания.
Он был принят 1993 января 28 года на девятой сессии Верховного Совета Республики Казахстан.
будучи неотъемлемой частью мирового сообщества,
исходя из сложности казахской государственности,
признавая приоритет прав и свобод человека,
создать мократическое общество и компактное государство ,
гражданский мир и межэтническое согласие, для себя и
обеспечить достойную жизнь нашему народу
как мы принимаем эту Конституцию и
Мы опубликуем следующий базовый синтез собаководства:
КОНСТИТУЦИОННЫЕ ОСНОВЫ
Первый. Республика Казахстан (Казахстан) является демократическим, интеллектуальным и единым государством.Как форма государственности самоуправляемой казахской нации Республика Казахстан обеспечивает равенство прав всех своих граждан.
Второе. Земля Республики Казахстан прочна, она не разделена и на нее нельзя посягать.
Третий. Республика Казахстан признает человека, его жизнь, свободу и неотъемлемые права самым ценным сокровищем и осуществляет его деятельность в интересах гражданина и общества.
Четвёртый. Народ Казахстана является единственным источником власти органов государственной власти Республики.
Народ осуществляет власть государственных заказов непосредственно и через своих представителей. Право на осуществление государственной власти не может осуществляться какой-либо частью населения или организацией или отдельным лицом.
Только Верховный Совет и Президент Республики имеют право осуществлять власть от имени всего народа Казахстана в пределах своих конституционных полномочий.
Пятый. Республика Казахстан гарантирует равные возможности общественным объединениям, действующим в рамках Конституции и законов Республики.
Идеология общественных объединений не может двигаться вместо государственной идеологии.
Шестой. В Республике Казахстан власть государственного заказа основывается на принципе его законодательного, исполнительного и разделения на судебную. В связи с этим государственные органы будут независимы в объеме своих полномочий, и будут сотрудничать, используя тормозно-балансовую систему.
Законодатель исходит из размытия конституционных рамок. Полномочия государственного заказа осуществляются на основе Конституции и законов Республики.
Седьмой. Конституция Республики Казахстан имеет высшую юридическую силу. Его выводы применимы непосредственно. Законы и иные документы, противоречащие положениям Конституции, не будут иметь юридической силы.
Восьмой. Официальным языком в Республике Казахстан является казахский.
Русский язык является языком межнациональных отношений.
Государство гарантирует сохранение языка межнациональных отношений и других языков, заботится об их свободном развитии.
Запрещается ограничивать права и свободы граждан по причинам незнания государственного языка или языка межнациональных отношений.
Девятый. Государственными символами Республики Казахстан являются Герб, Флаг, Гимн.
Столицей Республики Казахстан является город Алматы.
Часть I. ГРАЖДАНИН, ЕГО ПРАВО, СВОБОДА И
ЗАДАЧИ
Глава 1
ОБЩЕЕ ПРАВИЛО
Статья 1. Гражданам Республики Казахстан гарантируется равенство прав и свобод независимо от расы, национальности, пола, языка, социального, имущественного и служебного положения, социальной фамилии, места жительства, вероисповедания, убеждений, членства в общественном объединении, а также предшествующие уголовные наказания.Любые формы дискриминации граждан запрещены.
Статья 2. В Конституции и законах Республики Казахстан ограничения на осуществление прав и свобод допускаются только в целях обеспечения прав и свобод других людей, обеспечения общественной безопасности, защиты конституционного строя. В этой связи конституционные права и свободы не должны быть подорваны.
Статья 3. На территории Республики Казахстан будут преобладать международно-правовые документы, признанные Республикой Казахстан по правам и свободам человека и гражданина.
Глава 2
ГРАЖДАНСТВО
Статья 4. Каждый человек в Республике Казахстан имеет право на получение гражданства и его изменение.Конституционный закон устанавливает основания и порядок получения, сохранения и лишения республики гражданства. Лишение гражданства или права на изменение гражданства Республики Казахстан, а также отчуждение граждан за пределами республики не допускается.
Лицо, являющееся гражданином Республики Казахстан, не признается гражданином другого государства, за исключением случаев, предусмотренных настоящей Конституцией и межгосударственными договорами Республики Казахстан.
Гражданами Республики Казахстан признаются все граждане республики, а также казахи, проживающие в других странах, покинувшие территорию республики без закона, наряду с гражданством других государств, если это не противоречит законам государств, гражданами которых они являются.
Статья 5. Республика Казахстан заботится о своих гражданах за пределами своей территории, защищает их права и свободы.
Гражданин Республики Казахстан не может быть передан иностранному государству, если иное не предусмотрено международно-правовыми документами, признанными Республикой Казахстан, а также межгосударственными договорами Республики Казахстан.
Статья 6. Лица, находящиеся на территории Республики Казахстан и не являющиеся гражданами Республики Казахстан, пользуются всеми правами и свободами, установленными Конституцией, законами и межгосударственными условиями Республики Казахстан, а также выполняют все обязанности, не включающие ограничений, предусмотренных законами Республики Казахстан и межгосударственными договорами.
Статья 7. Республика Казахстан имеет право на убежище иностранных граждан и лиц без гражданства, пострадавших от нарушений прав человека.
Глава 3
ГРАЖДАНСКИЕ ПРАВА И СВОБОДЫ
Статья 8. Право на жизнь является естественным и неотъемлемым правом каждого человека. Никто не может быть лишен жизни без завещания.Смертная казнь может быть вынесена только по специальному приговору.
Каждый, кто приговорен к смертной казни, имеет право ходатайствовать о помиловании.
Статья 9. Невозможно посягнуть на достоинство и достоинство человека и гражданина.
Статья 10. Гражданин республики имеет право на свободу слова, доверия и свободное их выражение. Никто не должен быть принужден к выражению своей веры или преследованию за доверие.
Статья 11. Гражданин республики имеет право получать и распространять информацию любым законным способом по своему усмотрению.
Статья 12. Гражданину республики гарантируется свобода вероисповедания - право лично определять свои взгляды на религию, проповедовать любую из них или не проповедовать какую-либо из них, распространять свою веру, основанную на своих религиозных убеждениях, и действовать соответственно.
Статья 13. Гражданин республики имеет право свободно передвигаться и выбирать место жительства, а также право свободно выезжать и возвращаться с территории Республики.
Глава 4
ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПРАВА И СВОБОДЫ
Статья 14. Граждане республики имеют право участвовать в управлении государственными делами, обсуждении, принятии законов и решений государственного и местного значения, как непосредственно, так и через своих представителей.Статья 15. Гражданам республики будет гарантирована свобода мирных собраний, митингов, парадов, пикетов и демонстраций.
Статья 16. Граждане республики вправе создавать общественные объединения на основе общих интересов и добровольного волеизъявления для реализации своих прав и свобод.
Статья 17. Граждане республики имеют равные права на выполнение государственных услуг. Требования к кандидату на должность государственного служащего зависят только от характера должностных обязанностей.
Глава 5
ЭКОНОМИЧЕСКИЕ И СОЦИАЛЬНЫЕ ПРАВА
Статья 18. Гражданин республики имеет право стать собственником недвижимости.Владелец владеет, использует и управляет имуществом, которым он владеет.
Использование имущества не должно наносить вред экологической среде, нарушать права и законные интересы граждан, юридических организаций и государства.
Статья 19. Гражданин республики имеет право на труд, которое включает в себя право каждого человека свободно работать в качестве независимого производителя или по трудовому договору в соответствии со своими предпочтениями, способностями и специальной подготовкой.
Гарантируется свобода трудового договора.
Гражданин республики имеет право на рабочую среду, отвечающую требованиям безопасности и чистоты, а также социальную защиту от безработицы.
Оплата труда должна быть не менее минимального размера, установленного законом.
Согласно приговору, помимо исполнения приговора или применения Закона о чрезвычайном положении, запрещен запрет на труд без завещания.
Статья 20. Граждане республики имеют право на забастовку.
Статья 21. Гражданин республики имеет право на отдых. Государство определяет максимальную продолжительность рабочего времени, минимальный размер еженедельного отдыха и ежегодного оплачиваемого отпуска, а также другие основные условия осуществления права на отдых.
Статья 22. Государство содействует реализации права на жилище путем содействия жилищному строительству, вводу в эксплуатацию и продаже жилья из государственного жилищного фонда.
Статья 23. Граждане республики имеют право на сохранение своего здоровья.
Этому праву предоставляется бесплатная медицинская помощь, оказываемая в государственных учреждениях здравоохранения.
В соответствии с законом, оказание платной медицинской помощи допускается на основании и в порядке.
Республика Казахстан будет способствовать развитию частной системы здравоохранения и поощрять мероприятия, которые будут способствовать укреплению здоровья, развитию физической культуры и спорта.
Статья 24. Граждане республики имеют право на получение образования.
Это право предоставляется бесплатно для среднего, среднего специального и высшего образования в государственных учебных заведениях.
На основании и в порядке, предусмотренных законодательством, гражданам разрешено платное образование.
Республика Казахстан содействует развитию системы частного образования. Организации и люди, способствующие развитию образования, науки и культуры, поддерживаются государством. Государство обеспечивает приоритетное развитие образования, науки и культуры.
25-бап. Республика азаматының қартайғанда, ауырып-сырқаған, еңбек ету қабілетінен, асыраушысынан айрылған жағдайда және заңмен белгіленген өзге де реттерде әлеуметтік жағынан қамсыздандырылуға құқы бар.
26-бап. Республика азаматының өмір сүру мен денсаулыққа қолайлы қоршаған табиғи ортада тұруға құқы бар.
27-бап. Республика азаматтарының көркемдік, ғылыми және техникалық шығармашылық бостандығына кепілдік беріледі.
6-тарау
НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕР
28-бап. Қазақстан Республикасы азаматының құқығы мен бостандығын жүзеге асыруын оның міндеттерінен ажыратып қарауға болмайды, бұл міндеттердің орындалуы жеке, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қамтамасыз ету үшін қажет.29-бап. Қазақстан Республикасының азаматы Республиканың Конституциясы мен заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті.
Республика азаматы мемлекеттік нышандарды - Елтаңбаны, Жалауды, Гимнді құрметтеуге міндетті.
30-бап. Қазақстан Республикасының азаматтары заң жүзінде белгіленген салықтар мен алымдарды төлеуге міндетті.
31-бап. Қазақстан Республикасын қорғау - Республиканың әрбір азаматының борышы.
Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіп пен жүйе бойынша әскери қызмет атқарады.
7-тарау
ҚҰҚЫҚТАР МЕН БОСТАНДЫҚТАР КЕПІЛДІГІ
32-бап. Азаматты қандай да болсын құқығы мен бостандығынан айыруға немесе олардан шектеуге ешкімнің қақысы жоқ, мұны осы Конституцияға сәйкес қана істеуге болады.Белгіленген тәртіппен жарияланбаған заңдар және басқа да қалыпты құжаттар қолданылмауға тиіс.
33-бап. Азаматтың жеке өміріне қол сұғуға болмайды.
Азаматтың жеке өміріне араласуға, сондай-ақ оның ар-намысы мен кадір-қасиетіне қол сұғуға тыйым салынады. Азаматтың келісуінсіз жеке басына қатысты ақпарат жинауға, сақтауға, пайдалануға және таратуға заңда тікелей белгіленген реттер мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.
Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер мен лауазымды адамдар әрбір азаматқа өз құқығы мен мүддесіне қатысты құжаттармен, шешімдермен және өзге де материалдармен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.
Заңда көзделген реттер мен тәртіп бойынша болмаса, ұстауға, тексеруге немесе тінтуге, сол сияқты жеке бостандықты шектеудің басқа да кез келген түріне жол берілмейді.
Ешкімге де азаптайтын, қатал немесе қадір-қасиетін қорлайтын іс-әрекеттер мен жаза қолданылмауға тиіс.
34-бап. Тұрғын үйге қол сұғуға болмайды. Заңда белгіленген келілдіктер сақталып жасалған реттерде болмаса, тұрғын үйден айыруға, оған басып кіруге, тексеруге, тінтуге жол берілмейді.
35-бап. Қазақстан Республикасының азаматы қажет болған жағдайда қорғануға құқылы.
36-бап. Қазақстан Республикасы Конституция мен зандарда баянды етілген барлық құқықтар мен бостандықтардың сот арқылы қорғалуына кепілдік береді.
Ешкімді де өз ісін заңның барлық талаптары мен әділеттілікті сақтай отырып, құзіретті, тәуелсіз және әділ соттың қарауы құқығынан айыруға болмайды.
37-бап. Заң мен сот алдында барлық адам тең.
38-бап. Соттан басқа ешкім де адамды қылмыстың жасалуына кінәлі деп тани алмайды және қылмыстық жазаға тарта алмайды.
Адамның кінәлілігі заңды күшіне енген сот үкімі бойынша танылмайынша, ол қылмыстың жасалуына кінәлі емес деп саналады. Айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емесі Айыпталушының кінәлілігі жөніндегі күдіктің кез келгені оның пайдасына қарастырылады.
39-бап. Жауаптылықты белгілейтін немесе күшейтетін заңнын кері күші болмайды. Егер құқық бұзылғаннан кейін ол үшін жауаптылықтың күші жойылса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады. Қылмыстық заңды ұқсастығы бойынша қолдануға жол берілмейді.
Құқық бұзушылықтың бір түрі үшін ешкім де қайталап жауапты болуға тиіс емес.
40-бап. Мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің, лауазымды және басқа адамдардың азаматтар құқығына нұқсан келтіретін немесе оны шектейтін кез келген шешімдері мен іс-әрекеттері жөнінде сотқа шағым жасалуы мүмкін.
Шағым берген адамға немесе онда мүддесі корғалған адамға зиян келетіндей етіп шағымның өңін айналдыруға болмайды.
41-бап. Заңсыз жолмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды.
42-бап. Ешкім де өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына қарсы куәгер болуға міндетті емес. Діни қызметшілер өзіне сенім көрсететін діндес адамдарға қарсы куә болуға міндетті емес.
43-бап. Азамат заңға сәйкес жүзеге асырылатын және мемлекет кепілдік беретін білікті заң көмегін алуға және қорғануға құқылы.
Адамдардың азаматтарды қорғау және оларға заң көмегін көрсету жөніндегі кызметі дербес әрі тәуелсіз жүргізіледі. Оған араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Қорғаушының заң көмегін көрсетуге байланысты өзіне белгілі болған мәліметтерді қорғауындағы адамның келісімінсіз жариялауға қақысы жоқ.
44-бап. Құқық пен бостандықты уақытша шектеу төтенше жағдай кезеңінде заңға сәйкес белгіленуі мүмкін және ол төтенше жағдай енгізу туралы құжатта тура көрсетілуге тиіс.
В период чрезвычайного положения не допускается изменение Конституции Республики Казахстан, избирательного законодательства и законов о судопроизводстве, референдумах и выборах, полномочий и деятельности Верховного Совета и судов, а также прав и свобод, предусмотренных статьями 8, 9, 12, 22, 33 статьи 5, статьями 35, 36, 39.
Раздел II. ОБЩЕСТВО, ЕГО СТРОИТЕЛЬНЫЕ ОСНОВЫ
Глава 8
СОБСТВЕННОСТЬ И ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО
Статья 45. Экономика Республики Казахстан базируется на самых разных видах собственности.Государство обеспечивает равенство всех субъектов перед законом.
Имущество и субъекты, различные виды их основных отраслей, пределы прав собственников, гарантии их защиты устанавливаются законом.
Статья 46. Земля, ее недра, вода, растения и животный мир, а также другие природные ресурсы будут принадлежать только государству.
Пределы и субъекты осуществления государством прав собственника этих объектов устанавливаются законом.
Статья 47. Частная собственность не может быть посягнута.
Никто не может быть лишен своего имущества, если оно не соответствует решению суда.
Государственная собственность может быть использована только в особых условиях, прямо предусмотренных законом.
Республика Казахстан защищает имущественные права своих граждан и юридических организаций на территории других государств.
Статья 48. Государство гарантирует свободу частного предпринимательства и обеспечивает его защиту и поддержку.
Не допускается монополистическая и иная деятельность, направленная на ограничение или ликвидацию законной конкуренции, получение необоснованных преимуществ, подрыв прав и законных интересов потребителей.
Статья 49. Предпринимательская деятельность иностранных граждан и юридических организаций, а также лиц без гражданства охраняется Республикой Казахстан и осуществляется на ее территории в условиях, установленных для граждан Республики, не включающих ограничений, предусмотренных законами и межгосударственными договорами Республики Казахстан.
9-тарау
ОТБАСЫ
50-бап. Заңда белгіленген жасқа толған еркектер мен әйелдердің некелесіп, отбасын құруға құқы бар.Неке ерлі-зайыптылардың ерікті түрде келісуіне және құқылық теңдігіне негізделеді.
51-бап. Ата-аналардың және олардың орнындағы адамдардың міндеті - балаларды асырау, тәрбиелеу және оқыту. Балаларды тәрбиелеудің және оқытудың сипаты мен түрлері баланың мүддесіне нұқсан келтірмеуге тиіс.
Еңбекке жарамды балалар өздерінің ата-аналарына қамқорлық жасап, оларға көмек көрсетуге міндетті.
52-бап. Отбасы, ана, әке болу және балалық шақ қоғам мен мемлекеттің қорғауында болады.
Мемлекет жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынан айрылған балаларды асырауды, тәрбиелеуді және оқытуды қамтамасыз етеді, балалар жөніндегі қайырымдылық қызметті көтермелеп отырады.
10-тарау
ҚОҒАМДЫҚ БІРЛЕСТІКТЕР
53-бап. Қазақстан Республикасында саяси партиялар, бұқарлық қозғалыстар, кәсіптік, шығармашылық одақтар, азаматтардың діни және басқа бірлестіктері қоғамдық бірлестіктер деп танылады.Мемлекет қоғамдық бірлестіктердің құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз етеді.
54-бап. Мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың қоғамдық бірлестіктер қызметіне заңсыз араласуына, сол сияқты қоғамдық бірлесіктердің мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар қызметіне араласуына жол берілмейді.
Мемлекеттік органдардың міндеттерін қоғамдық бірлестіктерге жүктеуге тыйым салынады.
Саяси мақсат көздейтін қоғамдық бірлестіктердің мемлекеттік басқару органдарындағы, прокуратура мен соттардағы, қарулы күштердегі, мемлекеттік кәсіпорындардағы, мекемелер мен ұйымдардағы қызметіне жол берілмейді.
55-бап. Нәсілдік, ұлттық, әлеуметтік, діни төзбестікті, тектік-дәулеттік астамшылықты жариялайтын немесе іс жүзіне асыратын, конституциялық құрылысты күш қолданып құлатуға шақыратын, Республиканың аумақтық тұтастығына қол сұғатын қоғамдық бірлестіктердің құрылуына және олардың қызметіне тыйым салынады.
Қазақстан Республикасы аумағында Республика заңдарында көзделмеген әскерилендірілген құрамалар, сондай-ақ жасырын қоғамдар мен бірлестіктер құруға тыйым салынады.
56-бап. Партиялар азаматтардың саяси ерік-жігерін қалыптастыруға және оны білдіруіне жәрдемдеседі. Саяси партиялардың құрылу, тоқтатылу және қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
Қазақстан Республикасы аумағында басқа мемлекеттердің саяси партиялары қызметіне жол берілмейді.
57-бап. Кәсіптік одақтар өз мүшелерінің еңбек, сондай-ақ басқа да әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен мүдделерін сақтау, олардың еңбек жағдайларын қорғау мен жақсарту үшін құрылады.
58-бап. Діни бірлестіктер мемлекеттен бөлінген. Мемлекет қандай да болсын дінге немесе атеизмге артықшылық бере алмайды.
Діни негізде саяси партиялар құруға жол берілмейді. Діни бірлестіктер саяси мақсаттар мен міндеттер көздемеуге тиіс.
III бөлім. МЕМЛЕКЕТ, ОНЫҢ ОРГАНДАРЫ МЕН ИНСТИТУТТАРЫ
11-тарау
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕ
59-бап. Мемлекет халықтың ресми өкілі болып табылады және өзінің органдары мен институттары арқылы оның еркін білдіріп, іске асырады.60-бап. Мемлекет, оның органдары мен лауазымды адамдар заң жүзінде белгіленген өкілеттік шеңберінде жұмыс істейді.
61-бап. Қазақстан Республикасында мемлекеттік қызмет мемлекеттік қызметшілердің Республика халқы мен оның әрбір азаматы алдындағы жауапкершілігіне, мемлекеттік қызметке кіру және оны атқару кезіндегі құқылық теңдікке негізделеді.
Мемлекеттік қызметшілер азаматтар құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз етуге, мемлекет пен оның органдарының беделін қолдауға тиіс.
12-тарау
ЖОҒАРҒЫ ҚЕҢЕС
62-бап. Жоғарғы Кеңес Қазақстан Республикасының бірден бір заң шығарушы және ең жоғары өкілді органы болып табылады.Жоғарғы Кеңестің сан құрамы, қызметінің ұйымдастырылуы мен тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді.
63-бап. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі 5 жыл мерзімге сайланады.
Жоғарғы Кеңестің өкілеттігі оның жаңа құрамының бірінші сессиясы жұмысына кіріскен кезден бастап аяқталады.
64-бап. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі:
1) Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдайды оған өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;
2) заңдар және өзге де шешімдер қабылдайды, олардың орындалуын бақылауды жүзеге асырады;
3) Республика заңдарына ресми түсінік береді;
4) Қазақстан Республикасының шекарасын өзгерту туралы шешімдер қабылдайды; Республиканың әкімшілік-аймақтық құрылысы мәселелерін шешу тәртібін белгілейді;
5) республикалық бюджетті бекітеді және оның атқарылуын бақылайды, бюджетке өзгерістер енгізеді, мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді;
6) Қазақстан Республикасының ақша жүйесін белгілейді;
7) референдум өткізу туралы шешім қабылдайды;
8) мемлекеттік қарыздар мен Республиканың экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді;
9) өзінің үйлестіру, жұмыс, бақылау және өзге де органдарын сайлайды;
10) Республика Президентінің Қазақстан Республикасы Премьер-министрін, Премьер-министрінің орынбасарларын, Қазақстан Республикасының сыртқы істер, қорғаныс, қаржы, ішкі істері министрлерін, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын және дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын тағайындауына келісім береді;
11) Конституциялық Сотты сайлайды;
12) Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотын, Жоғары Төрелік Сотын сайлайды және төменгі соттарды құру тәртібін белгілейді;
13) Қазақстан Республикасының Бас Прокурорын тағайындайды;
14) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкісінің Төрағасын тағайындайды;
15) Республиканың Конституциясы мен заңдарында көзделген реттер мен тәртіп бойынша Қазақстан Республкасы Конституциялық Сотының, Жоғарғы Сотының, Жоғары Төрелік Сотының Төрағасы мен судьяларын, Бас Прокурорын, Ұлттық Банкісінің Төрағасын өз міндеттерінен босатады;
16) Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградаларын тағайындайды, құрметті және арнаулы атақтарын, жоғары дипломатиялық дәрежелері мен әскери атақтарын белгілейді;
17) рақымшылық жасау туралы құжаттар шығарады;
18) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын бекітеді және олардың күші жойылғанын заңдастырады;
19) Республика Президентінің төтенше жағдай енгізу туралы жарлығын бекітеді;
20) соғыс және бітім мәселелерін шешеді;
21) өзіне Республика Конституциясымен жүктелген өзге де өкілеттікті жүзеге асырады.
65-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Төрағасын Жоғарғы Кеңес бірінші сессияда Жоғарғы Кеңестің мемлекеттік тілді меңгерген депутаттары арасынан жасырын дауыс беру арқылы депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен сайлайды.
Жоғарғы Кеңес Төрағасы:
1) Жоғарғы Кеңестің сессияларын шақырады;
2) Жоғарғы Кеңестің қарауына жататын мәселелердің әзірленуіне жалпы басшылықты жүзеге асырады;
3) Жоғарғы Кеңестің мәжілістерінде төрағалық етеді;
4) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі Төрағасының орынбасарлары қызметіне Жоғарғы Кеңеске кандидатуралар ұсынады;
5) Жоғарғы Кеңес атынан парламентаралық келісімдерге қол қояды;
6) өзіне Жоғарғы Кеңес қызметінің мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Конституциясымен және заңдарымен жүктелген басқа да өкілеттікті жүзеге асырады.
66-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі Төрағасының орынбасарлары Төрағаның уәкілдік беруімен оның жекелеген міндеттерін атқарады және Төраға болмаған немесе ол өз міндеттерін жүзеге асыруы мүмкін болмаған ретте оның міндетін атқарады.
67-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты Республика халқының өкілі болып табылады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты өзінің пікірін білдіруге және өз сенімі бойынша дауыс беруге құқылы. Жоғарғы Кеңес пен оның органдарының мәжілістерінде дауыс беруді депутаттың жеке өзі жүзеге асырады.
68-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі депутатының Жоғарғы Кеңестен тыс қызметті атқаруына, басқа да бір өкілді органның депутаты болуына, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруына болмайды.
69-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутатына ешкімнің тиісуіне болмайды: оны Жоғарғы Кеңестің келісімінсіз қамауға алуға, күштеп әкелуге, сот тәртібімен әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Қылмыс үстінде ұсталған жағдайларды қоспағанда, оны ұстауға болмайды.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі депутатының құқылық жағдайы конституциялық заңмен белгіленеді.
70-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің сессиясы оның пленарлық мәжілістерінде ашылады және жабылады.
Жоғарғы Кеңестің мәжілістері ашық жүргізіледі. Депутаттардың бестен бір бөлігінің немесе Жоғарғы Кеңес Төрағасының ұсынысы бойынша депутаттардың жалпы саны көпшілігінің шешімімен Жоғарғы Кеңес мәжілістері жабық өткізілуі мүмкін.
71-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінде заң шығару бастамасы құқығы Жоғарғы Кеңес депутаттарына, Қазақстан Республикасының Президентіне, Министрлер Кабинетіне, Жоғарғы Сотына және Жоғары Төрелік Сотына беріледі.
72-бап. Қазақстан Республикасының заңдары және Жоғарғы Кеңесінің өзге де шешімдері оның депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі көпшілік даусымен қабылданады.
73-бап. Заңдардың жобалары және мемлекет өмірінің Республика Жоғарғы Кенесінің қарауына жататын басқа да маңызды мәселелері бүкілхалықтық талқылауға ұсынылуы мүмкін.
74-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелері бойынша заңдар мен шешімдер қабылдауы үшін республикалық референдум өткізілуі мүмкін.
Оны ұйымдастыру мен өткізу тәртібі Қазақстан Республикасының конституциялық заңымен белгіленеді.
13-тарау
ПРЕЗИДЕНТ
75-бап. Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттің басшысы болып табылады және Республиканың атқарушы өкімет билігінің біртұтас жүйесін басқарады.Президент азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, Республика Конституциясы мен заңдарының сақталуына кепіл болады.
76-бап. Қазақстан Республикасының Президенті бес жыл мерзімге сайланады.
Президент қаңтардың үшінші сәрсенбісінде Жоғарғы Кеңес мәжілісінде: "Қазақстан халқына адал қызмет етуге, Республиканың Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге, өзіме жүктелген Қазақстан Республикасының Президенті деген биік мәртебелі міндетті адал атқаруға салтанатты түрде ант етемін", - деп ант берген кезден бастап қызметіне кіріседі.
Президенттің өкілеттігі жаңадан сайланған Президент қызметіне кіріскен кезден бастап тоқтатылады.
Бір адам қатарынан екі мерзімнен астам уақыт Президент бола алмайды.
77-бап. Президенттің Республика өкілді органының депутаты болуға, өзге де мемлекеттік органдар мен қоғамдық бірлестіктерде қызмет атқаруға немесе кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға құқы жоқ.
78-бап. Қазақстан Республикасының Президенті:
1) Республиканың мемлекеттік егемендігін, конституциялық құрылысын қорғау, қауіпсіздігін, аумақтық тұтастығын, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету жөнінде қажетті шаралар қолданады;
2) Қазақстан Республикасының заңдарына қол қояды, қол қоюға табыс еткеннен кейін заңды екі апта мерзімнен кешіктірмей қайталап талқылау және дауыс беру үшін өз қарсылықтарымен қоса Жоғарғы Кеңеске қайтаруға құқылы. Егер Жоғарғы Кеңестің депутаттары жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен Жоғарғы Кеңестің бұрын қабылдаған шешімді қуаттаса, Президент заңға қол қояды. Аталған мерзім ішінде қайтарылмаған заң қол қойылған болып есептеледі;
3) Жоғарғы Кеңестің келісімімен Қазақстан Республикасы Премьер-министрін, Премьер-министрінің орынбасарларын, Қазақстан Республикасының сыртқы істер, қорғаныс, қаржы, ішкі істер министрлерін, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын және дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын қызметке тағайындайды; Министрлер Кабинетінің қызметіне жалпы басшылықты жүзеге асырады; Премьер-министрдің ұсынуымен Министрлер Кабинетінің құрамын белгілейді, министрліктерді, мемлекеттік комитеттер мен ведомстволарды құрады және таратады; Министрлер Кабинеті, министрліктер, мемлекеттік комитеттер мен ведомстволар құжаттарының күшін жояды не толық немесе бір бөлігінің қолданылуын тоқтата тұрады;
4) Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де кеңесші-ақылдастық алқалар құрады;
5) мемлекеттік бағдарламаларды бекітеді;
6) ұлттық валютаның қолданылу тәртібін, мерзімі мен шарттарын белгілейді;
7) Жоғарғы Кеңеспен ақылдасқаннан кейін референдум өткізу туралы шешім қабылдайды;
8) халықаралық қатынастарда Қазақстан Республикасының өкілі болады; келіссөздер жүргізеді және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына қол қояды, Республика жасасқан шарттар мен ол қабылдаған міндеттемелердің сақталуын қамтамасыз етеді;
9) өзінің жанында тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де өкілдерінің сенім грамоталары мен кері шақырып алу грамоталарын қабылдайды;
10) Қазақстан Республикасының халқына және оның Жоғарғы Кеңесіне үндеу жолдайды, Жоғарғы Қеңеске Республиканың жағдайы туралы жыл сайын баяндамалар табыс етіп, оған Қазақстан Республикасының ішкі саяси және сыртқы саяси қызметінің неғұрлым маңызды мәселелері туралы оқтын-оқтын хабарлап отырады;
11) выдвигает в Верховный Совет Республики Председателя и судей Конституционного Суда, Верховного Суда, Высшего Арбитражного Суда Республики Казахстан, Генерального Прокурора, Председателя Национального Банка; предлагает Верховному Совету освободить их от обязанностей;
12) принимает меры по укреплению обороноспособности государства и является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами Республики Казахстан;
13) награды и государственные награды Республики Казахстан, присваивающие высшие дипломатические и воинские звания Республики Казахстан, почетные и специальные звания;
14) решает вопросы гражданства Республики Казахстан, предоставления политического убежища в соответствии с законом;
15) выдает помилование гражданам;
16) вводит чрезвычайное положение в соответствии с законом в качестве временной меры по обеспечению безопасности граждан и защите конституционного строя;
17) осуществляет иные полномочия в соответствии с Конституцией и законами Республики Казахстан.
Президент Республики Казахстан не имеет полномочий делегировать свои полномочия главы государства каким-либо органам власти и должностным лицам.
Статья 79. На основании Конституции и законов Республики Казахстан и их исполнения Президент Республики Казахстан издает указы, указы и распоряжения, имеющие обязательную силу на всей территории республики.
Статья 80. Президент Республики Казахстан не может подчиняться никому.
Статья 81. Вице-президент Республики Казахстан избирается совместно с Президентом Республики и исполняет определенные обязанности под руководством Президента, исполняет свои обязанности, когда Президент не присутствует или не может выполнять свои обязанности.
Вице-президент не имеет возможности стать депутатом представительного органа Республики, работать в других государственных органах и общественных объединениях или осуществлять предпринимательскую деятельность.
Вице-президентке ешкімнің тиісуіне болмайды.
82-бап. Қазақстан Республикасының Президенті мен Вице-президенті, өздерінің еркімен, өз өкілеттігін одан әрі жүзеге асыруы мүмкін болмаған ретте орнынан түсуге құқылы.
Егер Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі бөлігі Президенттің өз еркімен орнынан түсуін жақтап дауыс берсе, ол қабылданды деп есептеледі.
83-бап. Республика Президенті өз еркімен орнынан түскен, қайтыс болған ретте Президенттің өкілеттігі Вице-президентке ауысады. Президенттің міндеттерін Вице-президент өз мойнына алуы мүмкін болмаған жағдайда бұл міндеттер Жоғарғы Кеңес Төрағасына ауысады. Бұл ретте Президент сайлауы екі ай мерзімде өткізілуге тиіс.
Вице-президент өз еркімен орнынан түскен, қайтыс болған ретте Президент Жоғарғы Кеңестің келісуімен Вице-президент тағайындайды.
14-тарау
МИНИСТРЛЕР КАБИНЕТІ
84-бап. Министрлер Кабинеті Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылады және мемлекеттік басқару мәселелерін шешуге қақылы. Министрлер Кабинетінің құқылық мәртебесі мен құзыреті конституциялық заңмен белгіленеді.Министрлер Кабинеті мүшелерінің өкілді органның депутаттары болуға, Республиканың мемлекеттік органдарында және қоғамдық бірлестіктерде өзге де қызметтер атқаруға немесе кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға қақысы жоқ.
85-бап. Министрлер Кабинеті Қазақстан Республикасының Президенті алдында жауапты.
Жаңадан сайланған Президент алдында Министрлер Кабинеті өз өкілеттігін доғарады.
Егер Министрлер Кабинеті өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мүмкін емес деп санаса, ол Республика Президентіне өзінің орнынан түсетіні туралы мәлімдеуге құқылы. Министрлер Кабинетінің әрбір мүшесі өз еркімен орнынан түсуге құқылы.
86-бап. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары негізінде және соларды орындау үшін Министрлер Кабинеті Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар құжаттар шығарады.
87-бап. Премьер-министр Министрлер Кабинетінің қызметіне тікелей басшылықты жүзеге асырады, Министрлер Кабинетінің қаулыларына қол қояды, өкімдер шығарып, өзіне жүктелген өзге де міндеттерді орындайды.
88-бап. Министрлер Кабинетінің мүшелері Қазақстан Республикасы заңдарының орындалу мәселелері бойынша Жоғарғы Кеңес алдында жауапты.
Республика Жоғарғы Кеңесі Министрлер Кабинетінің кез келген мүшесінің Қазақстан Республикасы заңдарының орындалу мәселелері жөніндегі есебін тыңдауға құқылы. Министрлер Кабинетінің мүшесі Республика Конституциясы мен заңдарын бұзған ретте Жоғарғы Кеңес оны қызметінен мерзімінен бұрын босату туралы Республика Президенті алдында мәселе қоюға құқылы.
15-тарау
МЕМЛЕКЕТТІҢ АЙМАҚТЫҚ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ БАСҚАРУ
89-бап. Мемлекеттік басқару ісін жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасының аумағы заңмен белгіленген әкімшілік-аймақтық бөліністерге бөлінеді.90-бап. Әкімшілік-аймақтық бөліністерде жергілікті істер Республика заңдарында белгіленген шектеулермен дербес басқарылады.
Жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуді жергілікті өкілді және атқарушы органдар жүзеге асырады.
Олар Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының, Президент пен Министрлер Кабинеті құжаттарының орындалуын қамтамасыз етеді.
91-бап. Тиісті әкімшілік-аймақтық бөліністер тұрғындарының өкілді органдарын жұртшылық бес жыл мерзімге сайлайды.
Жергілікті өкілді органдардың құзыреті, олардың ұйымдастырылу және қызмет тәртібі, депутаттардың саны мен олардың құқылық жағдайы заңмен белгіленеді.
92-бап. Жергілікті атқарушы органның басшысы тиісті әкімшілік-аймақтық бөліністе Республика Президентінің тікелей өкілі болады және оның аумағында мемлекеттік басқару міндетін жүзеге асырады.
Жергілікті атқарушы органның басшысын заңда белгіленген тәртіппен Президент не жоғары тұрған тиісті жергілікті атқарушы органның басшысы қызметке тағайындайды және қызметінен босатады.
Жергілікті атқарушы органның құзыреті, оның ұйымдастырылу және қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
93-бап. Жергілікті өкілді және атқарушы органдар өз құзіретіне жататын мәселелер бойынша тиісті аумақта орындалуға міндетті шешімдер қабылдайды.
Жергілікті өкілді органдардың Қазақстан Республикасы Конституциясы мен заңдарына сай келмейтін шешімдерінің күші сот немесе заңмен белгіленген өзге де тәртіп бойынша жойылуы мүмкін.
Жергілікті атқарушы органдар шешімдерінің күшін жоғары тұрған атқарушы орган не Республика Президенті жоюы немесе ол сот тәртібімен жойылуы мүмкін.
94-бап. Жергілікті өкілді органдардың өкілеттігін заңмен белгіленген тәртіп пен реттерде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі мерзімінен бұрын тоқтатуы ықтимал.
16-тарау
СОТ
95-бап. Қазақстан Республикасындағы сот билігі Конституциялық Сотқа, Жоғарғы Сотқа, Жоғары Төрелік Сотқа және заң бойынша құрылатын төменгі соттарға тиесілі.Ешқандай өзге органның, лауазымды немесе өзге де адамның сот билігі міндеттерін өз мойнына алуға қақысы жоқ.
Конституциялық Сот Қазақстан Республикасы Конституциясын қорғау жөніндегі сот билігінің жоғары органы болып табылады.
Жоғарғы Сот, Жоғары Төрелік Сот өз құзіретіндегі мәселелер бойынша сот билігінің жоғары органдары болып табылады және төменгі соттарға сот қадағалауын жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы соттары мен судьяларының мәртебесі конституциялық заңдармен белгіленеді. Соттардың ұйымдастырылу және қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
Төтенше, арнаулы соттар мен судьялар қызметтерін құруға және тағайындауға жол берілмейді.
96-бап. Сот билігі Қазақстан Республикасы атынан жүзеге асырылады және өзіне құқықтар мен бостандықтарды қорғауды, Қазақстан Республикасы Конституциясының үстемдігін, заңдылық пен әділеттілікті қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды.
97-бап. Сот билігі осы Конституция, Қазақстан Республикасы заңдары мен өзге де құжаттары, халықаралық шарттар және өзге де міндеттемелер негізінде туындайтын барлық істер мен дауларға қолданылады.
98-бап. Соттарда істерді қарау заңдылық негізде, соттасушы жақтардың тікелей қатысуымен сотта іс жүргізілетін тілді сақтай отырып, жариялылық, сайысушылық, тараптар құқықтарының теңдігі, судьялардың тәуелсіздігі және шешімдер шығарған кезде олардың айғақтарды еркін бағалауы жағдайында жүргізіледі.
Істі жария қарау мемлекеттік, коммерциялық құпияның ашылып қалуына әкеп соғатын кезде, не азаматтардың жеке немесе отбасылық сыры жайылып кетпеуін қамтамасыз ету қажет болған кезде істерді жабық мәжілісте қарауға жол беріледі.
Сот ісі жүргізілетін тілді білмейтін іске қатысушы адамдар аудармамен, сондай-ақ сотта ана тілінде сөйлеу құқымен қамтамасыз етіледі.
Соттарда істер алқалы түрде қаралады. Заңда тікелей көрсетілген реттерде істерді судьяның жеке-дара қарауына жол беріледі.
Сот ісін жүргізу тәртібі заңмен белгіленеді.
Сот ісін жүргізудің төтенше түрлерін құруға жол берілмейді,
99-бап. Соттардың шешімдері мен талаптарын оларды жүзеге асыруға тиіс барлық органдар, кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар мен азаматтар орындауға міндетті. Оларды орындамау заң бойынша жауаптылыққа әкеп соқтырады.
100-бап. Қазақстан Республикасы судьяларының өкілеттік мерзімі - он жыл.
Судьялар өз міндеттерін атқарудан сот ісін жүргізуге қатысуына кедергі болатын денсаулық жағдайына байланысты ғана, сондай-ақ өз тілегі бойынша мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.
Судьялар заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша өз өкілеттігінен мерзімінен бұрын айрылуы мүмкін.
101-бап. Судьялар тәуелсіз болады және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына ғана бағынады.
Соттың Қазақстан Республикасы Конституциясына қайшы келетін заңды қолдануға қақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиіс заң немесе өзге де бір қалыпты құжат Қазақстан Республикасы Конституциясына қайшы келеді деп тапса, ол іс жүргізуді тоқтата тұрып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотына бұл заңды Конституцияға сай емес деп тану туралы өтініш жасайды.
Соттың сот әділдігін іске асыру жөніндегі қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша жауаптылыққа әкеп соқтырады.
Судьи не сообщают об осуществлении судебного правосудия в конкретных случаях.
Статья 102. Должность судьи несовместима с депутатским мандатом, квалификацией в других государственных органах, членством в общественном объединении с политическими целями, предпринимательской деятельностью.
Статья 103. Судьи не должны подчиняться ничему: судья не может быть арестован, принужден, наказан судом, привлечен к уголовной ответственности без согласия выборного органа. За исключением случаев, когда лицо содержится в криминальной зоне, оно не может быть задержано.
Статья 104. Государство гарантирует, что никто не должен быть допущен к судьям, предоставляет социальные, материальные и иные гарантии независимости в соответствии со своим статусом.
Статья 105. Право на профессиональную юридическую помощь и защиту признается на любой стадии судопроизводства.
Глава 17
ПРОКУРАТУРА
Статья 106. Прокуратура Республики Казахстан в пределах своей компетенции осуществляет на территории Республики Казахстан контроль за точным и единообразным исполнением законов.В установленном законом порядке прокуратура осуществляет уголовное преследование, участвует в судебном разбирательстве.
Статья 107. Прокуратура осуществляет свои полномочия независимо от других государственных органов, должностных лиц и подчиняется исключительно закону.
Должность прокурора несовместима с депутатским мандатом, квалификацией в других государственных органах, членством в общественном объединении в политических целях, предпринимательской деятельностью.
Статья 108. Единую и централизованную систему прокуратуры возглавляет Генеральный Прокурор Республики Казахстан, назначаемый Верховным Советом сроком на пять лет. Нижестоящие прокуроры назначаются и освобождаются от должности Генеральным прокурором.
Компетенция, структура, порядок деятельности прокуратуры и правовой статус прокуроров определяются законом.
Глава 18
ВЫБОРЫ
109-бап. Жоғарғы Кеңес депутаттарын, Президентті, жергілікті өкілді органдар депутаттарын сайлау жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы өткізіледі.110-бап. Сайлау жалпыға бірдей болып табылады: Қазақстан Республикасының 18 жасқа толған азаматтарының сайлау құқы бар. Сот қабілетсіз деп таныған азаматтар, сондай-ақ бас бостандығынан айыру орындарында отырған адамдар сайлауға қатыспайды.
111-бап. Сайлау тең сайлау болып табылады: әрбір сайлаушы бір дауысқа ие, кандидаттар сайлауға тең негізде қатысады.
112-бап. Сайлау төте сайлау болып табылады: Жоғарғы Кеңесі депутаттарын, Президентті, жергілікті өкілді органдар депутаттарын азаматтар тікелей сайлайды.
113-бап. Сайлауда дауыс жасырын беріледі: сайлаушылардың өз еркін білдіруіне бақылау жасауға жол берілмейді.
114-бап. Отыз бес жасқа толған және алпыс бес жастан аспаған, Қазақстан Республикасы аумағында кемінде он жыл тұрақты тұратын, мемлекеттік тілді мүлтіксіз меңгерген Қазақстан Республикасының азаматы Президент болып сайлана алады.
Қазақстан Республикасы аумағында кемінде он жыл тұрақты тұратын, мемлекеттік тілді меңгерген Қазақстан Республикасының азаматы Вице-президент болып сайлана алады.
Республиканың Вице-президенті Қазақстан Республикасының Президентімен бірге сайланады.
115-бап. Республиканың 25 жасқа толған азаматы - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты, 20 жасқа толған азаматы - жергілікті өкілді органның депутаты болып сайлана алады.
Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасының бір ғана өкілді органының депутаты бола алады.
116-бап. Қазақстан Республикасының Президентін сайлау желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізіледі және мерзімі жөнінен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Қеңесінің жаңа құрамын сайлаумен тұстас келмеуге тиіс.
117-бап. Сайлауға әзірлік ашық және жария түрде жүзеге асырылады.
Азаматтарға, сондай-ақ заңда белгіленген тәртіппен тіркелген саяси партиялар мен өзге де қоғамдық бірлестіктерге кандидаттарды еркін ұсыну, оларды жан-жақты талқылау, жақтап немесе оларға қарсы үгіт жүргізу мүмкіндігіне кепілдік беріледі.
118-бап. Жоғарғы Кеңес депутаттарының, Президенттің, жергілікті өкілді органдар депутаттарының сайлауын әзірлеу мен өткізу тәртібі және сайлау комиссияларының өкілеттігі конституциялық заңдармен белгіленеді.
19-тарау
ҚАРЖЫ
119-бап. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі бюджеттен және мемлекеттік кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың қаржы қорларынан тұрады.Республика Жоғарғы Кеңесі нысаналы қаржы қорларын құрып, олардың құралу көздерін белгілеуі мүмкін.
120-бап. Қазақстан Республикасының бюджет жүйесін республикалық және жергілікті бюджеттер құрайды.
Қазақстан Республикасы аумағында бірыңғай бюджет-қаржы, салық, ақша-кредит, валюта және баға саясаты жүргізіледі; бірыңғай салық қызметі жүзеге асырылады.
121-бап. Қазақстан Республикасында банк жүйесін Республиканың Жоғарғы Кеңесі мен Президентіне есеп беріп отыратын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі, сондай-ақ өзге де мемлекеттік және жеке банкілер құрайды.
122-бап. Мемлекет экономикалық, әлеуметтік, зейнетақылық, медициналық және мемлекеттік қолдаудың өзге де түрлеріне арналған арнаулы ақша қорларын құрады.
123-бап. Мемлекет сақтандыру мен банк ісінің бимемлекеттік түрлерін дамытуға көмек көрсетеді.
20-тарау
ҚОРҒАНЫС ЖӘНЕ ҚАУІПСІЗДІК
124-бап. Қазақстан Республикасының егемендігі мен аумақтық тұтастығын қорғауды оның Қарулы Күштері жүзеге асырады.Қарулы күштерді ұйымдастыру, Республика әскери қызметшілерінің әскери қызмет атқару тәртібі және мәртебесі заңмен белгіленеді.
125-бап. Мемлекеттік және қоғамдық қауіпсіздік пен құқық тәртібін қорғау ішкі істер, ұлттық қауіпсіздік органдарына және республикалық ұланға жүктеледі. Олардың мәртебесі және қызметі заңмен белгіленеді.
126-бап. Қарулы күштерді, республикалық ұланды, ішкі істер және ұлттық қауіпсіздік органдарын мемлекеттік өкімет органдарының қызметіне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына бөгет жасау немесе оларды заңсыз шектеу мақсатында, сондай-ақ Конституцияға қарсы өзге де мақсаттарда пайдалануға тыйым салынады.
IV бөлім. КОНСТИТУЦИЯНЫ САҚТАУ КЕПІЛДІКТЕРІ
21-тарау
КОНСТИТУЦИЯНЫҢ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІН ҚОРҒАУ
127-бап. Қазақстан Республикасы Конституциясының принциптері мен ережелерін жүзеге асыру қоғамды және мемлекетті демократиялық тұрғыдан ұйымдастыру, Конституцияның жоғары заңдық күші, заңның үстемдігі арқылы қамтамасыз етіледі.128-бап. Конституцияның тұрақтылығы оны өзгертудің ерекше тәртібі мен жекелеген конституциялық ережелерді қайта қарау рәсімі, сондай-ақ конституциялық заңдар арқылы қамтамасыз етіледі.
129-бап. Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі даусы мен енгізіледі.
Конституциялық құрылыс негіздеріне қатысты түзетулер Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үш даусымен енгізіледі.
Қазақстан Республикасының Конституциясында конституциялық деп аталған заңдарды Жоғарғы Кеңес депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі даусымен Жоғарғы Кеңес қабылдайды.
130-бап. Конституцияны соттың қорғауы және оның үстемдігін қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотына жүктеледі, ол Қазақстан Республикасы заңдары мен өзгеде құжаттарының, халықаралық шарттар және өзге де міндеттемелерінің Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкестігі туралы талаптарды қарайды.
131-бап. Конституциялық Соттың заңдар мен өзге де құжаттарды Конституцияға сай емес деп табуы Қазақстан Республикасы аумағында олардың күшін жояды, сондай-ақ Конституцияға сай емес деп танылған құжатқа негізделген басқа да қалыпты және өзге құжаттардың күшін жояды.
Конституциялық Соттың Қазақстан Республикасының күшіне енбеген халықаралық шарттарын және өзге де міндеттемелерін Конституцияға сай емес деп табуы олардың Қазақстан Республикасы үшін жарамсыздығын көрсетеді.
Егер Қазақстан Республикасының Президенті немесе Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы Конституциялық Соттың қаулысына қабылданған кезінен бастап он күн мерзімде қарсылық енгізбесе, Конституциялық Соттың қаулылары қабылданған кезінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының Президенті немесе Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы Конституциялық Соттың қаулысына қарсылық енгізген ретте Конституциялық Соттың қаулысы тоқтатылып қояды.
Егер Конституциялық Сот бұрын қабылданған қаулыны судьялар жалпы санының кемінде үштен екі көпшілік даусымен бекітсе, ол қабылданған кезінен бастап күшіне енеді.
Конституциялық Соттың қаулылары түпкілікті болып табылады және оларға шағым берілмейді.
ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ
I Жалпы ереже
1-бап. Осы өтпелі кезең ережелері Қазақстан Республикасы Конституциясының құрамдас бөлігі болып табылады және оның ережелерін дәйекті түрде іске асыруға бағытталған.2-бап. Қазақстан Республикасының Конституциясы күшіне енген күні кейіннен енгізілген өзгерістерімен және толықтыруларымен қоса 1978 жылғы Қазақ КСР Конституциясының (Негізгі Заңының) қолданылуы тоқтатылады, бұған Қазақ КСР Конституциясының 98, 100, 104, 105, 110, 113-баптары жатпайды, олар он екінші сайланған Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің өкілеттік мерзімі біткенге дейін қолданылады.
3-бап. Қазақстан Республикасы Конституциясының жекелеген ережелері осы Өтпелі кезең ережелеріне белгіленген тәртіп пен мерзімде күшіне енеді.
II
Заңдар туралы
4-бап. Өтпелі кезеңде мемлекеттік тілді еркін және тегін оқып үйрену үшін жағдай жасалсын, осы кезеңде Қазақстан Республикасында іс қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі.5-бап. Қазақстан Республикасының Конституциясында конституциялық деп аталған заңдар ол күшіне енгеннен кейін бір жыл ішінде қабылдануға тиіс, бұған мына заңдар кірмейді:
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі туралы, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі депутатының мәртебесі турлы және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі мен жергілікті өкілді органдары депутаттарының сайлауы туралы конституциялық заңдар, олар 1994 жылғы бірінші шілдеден кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
Егер Қазақстан Республикасы Конституциясында конституциялық деп аталған заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясы күшіне енген кезге дейін қабылданған болса, олар Конституцияға сәйкес келтіріліп, конституциялық заңдар деп есептеледі.
Иные законы, указанные в Конституции Республики Казахстан, должны быть приняты в порядке и сроки, установленные Верховным Советом, но не позднее двух лет после ее вступления в силу. Если такие законы применялись до вступления в силу Конституции, они будут приведены в соответствие с Конституцией.
Статья 6. В течение двух лет после вступления в силу Конституции Республики Казахстан законы и иные нормативные документы, а также документы местных представительных и исполнительных органов Республики должны быть приведены в соответствие с ней. Ранее они будут использоваться, если не противоречат этой Конституции.
Статья 7. Законы и иные нормативные документы СССР используются только до принятия соответствующих законов и иных нормативных документов Республики на территории Республики Казахстан и в части, не противоречащей Конституции и законам Республики Казахстан.
Международные договоры СССР применяются на территории Республики Казахстан, если это не противоречит Конституции, законам и международным договорам Республики Казахстан. Действие противоречащих друг другу положений этих договоров приостанавливается в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
Третий этап
О государстве, его органах и учреждениях
Статья 8. Положения статьи 68 Конституции Республики Казахстан вступают в силу с момента открытия первой сессии вновь избранного Верховного Совета.Часть вторая статьи 115 настоящей Конституции вступает в силу с момента открытия первых сессий вновь избранных местных представительных органов.
Статья 9. Верховный Совет Республики Казахстан двенадцатого учредителя, избранный в соответствии с законами, существовавшими до вступления в силу Конституции Республики Казахстан, осуществляет свои полномочия до окончания срока собственных выборов.
Статья 10. В соответствии с законами Казахской ССР, существовавшими до вступления в силу настоящей Конституции, Президент и Вице-президент Республики Казахстан сохранят полномочия до следующих президентских выборов. В связи с этим на Президента Республики Казахстан распространяется Положение Конституции Республики Казахстан, в котором говорится, что одно лицо не может быть Президентом более двух сроков подряд.
Статья 11. Кабинет Министров Республики Казахстан в связи со вступлением в силу настоящей Конституции сохраняет свои полномочия до формирования нового состава Кабинета Министров.
Статья 12. Законы, регулирующие организацию и деятельность судов, прокуратуры и правоохранительных органов, действовавшие на момент вступления в силу Конституции Республики Казахстан, применяются, если они не противоречат ее положениям.
Статья 13. Настоящая Конституция вступает в силу с момента ее подписания.
Он был принят 1993 января 28 года на девятой сессии Верховного Совета Республики Казахстан.